รวมคำศัพท์เกี่ยวกับ ประแจ ที่ช่างมือใหม่ต้องรู้

สำหรับช่างมือใหม่ที่เพิ่งเริ่มต้นใช้งานเครื่องมือช่าง “ประแจ” คือหนึ่งในเครื่องมือพื้นฐานที่ควรทำความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง ไม่เพียงแค่รู้ว่าใช้อย่างไร แต่ยังต้องรู้จักชื่อเรียกแต่ละประเภท รวมถึงองค์ประกอบต่าง ๆ ของประแจ เพื่อให้สามารถเลือกใช้งานได้อย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพสูงสุด ประแจนั้นแม้ดูภายนอกเหมือนเป็นเพียงเครื่องมือหมุนขันน็อตธรรมดา แต่จริง ๆ แล้วมีความหลากหลายทั้งด้านประเภท กลไกการทำงาน ขนาด มาตรฐานการผลิต และการใช้งานที่เหมาะสมในแต่ละสถานการณ์

ไม่ว่าจะเป็นประแจแบบปากตาย ประแจแหวน ประแจเลื่อน หรือแม้แต่ประแจปอนด์และประแจหกเหลี่ยม ซึ่งแต่ละแบบก็มีคำศัพท์เฉพาะและลักษณะการใช้งานที่ต่างกันออกไป การเข้าใจศัพท์เฉพาะเหล่านี้จึงเปรียบได้กับการมีพื้นฐานที่มั่นคงในการทำงานช่าง ช่วยให้คุณสามารถสื่อสารกับทีมงานหรือร้านค้าเครื่องมือได้อย่างมั่นใจ อีกทั้งยังลดโอกาสเกิดความผิดพลาดจากการเลือกใช้เครื่องมือไม่เหมาะสม บทความนี้จึงได้รวบรวมคำศัพท์เกี่ยวกับประแจไว้อย่างครบถ้วน ตั้งแต่คำพื้นฐานที่ใช้ในชีวิตประจำวัน ไปจนถึงคำทางเทคนิคที่มืออาชีพนิยมใช้ เพื่อเป็นแนวทางสำหรับช่างมือใหม่ในการเรียนรู้และพัฒนาทักษะอย่างมั่นคง

ทำไมช่างมือใหม่ต้องรู้คำศัพท์เกี่ยวกับ ประแจ?

การรู้คำศัพท์เฉพาะเกี่ยวกับ ประแจ ไม่เพียงช่วยให้ช่างมือใหม่เข้าใจวิธีการใช้งานเครื่องมือได้อย่างถูกต้องเท่านั้น แต่ยังเป็นพื้นฐานสำคัญในการเลือกซื้อเครื่องมือให้ตรงกับงานที่ต้องการใช้งานมากที่สุด โดยสามารถแยกแยะลักษณะการใช้งานของ ประแจ แต่ละชนิด เช่น รู้ว่าประแจแหวนเหมาะกับการขันน็อตที่ต้องการความกระชับแน่นหนา ขณะที่ประแจเลื่อนสามารถปรับใช้กับน็อตขนาดต่าง ๆ ได้อย่างยืดหยุ่น

นอกจากนี้ การเข้าใจศัพท์เฉพาะยังช่วยให้ช่างมือใหม่สามารถสื่อสารกับช่างผู้มีประสบการณ์หรือทีมงานได้อย่างถูกต้องและเข้าใจตรงกัน ลดความคลาดเคลื่อนในการทำงาน และยังสามารถเข้าใจเอกสารคู่มือการใช้งานหรือคำแนะนำจากผู้ขายเครื่องมือช่างได้อย่างแม่นยำ ที่สำคัญคือช่วยลดโอกาสเกิดความผิดพลาดในการเลือกหรือใช้งานเครื่องมือผิดประเภท ซึ่งอาจนำไปสู่ความเสียหายของชิ้นงาน ความเสียหายของเครื่องมือ หรือแม้กระทั่งอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นได้ในระหว่างการปฏิบัติงาน

คำศัพท์พื้นฐานเกี่ยวกับ ประแจ

ประแจ (Wrench / Spanner)

เครื่องมือที่ใช้สำหรับหมุน หรือล็อกหัวน็อตและสลักเกลียวให้แน่นหรือคลายออก โดยออกแบบมาให้พอดีกับขนาดของหัวน็อตหรือหัวสลักเกลียวในรูปแบบต่าง ๆ ประแจถือเป็นเครื่องมือพื้นฐานที่มีอยู่ในทุกกล่องเครื่องมือช่าง ไม่ว่าจะเป็นระดับมือสมัครเล่นหรือมืออาชีพ คำว่า “Wrench” มักนิยมใช้ในสหรัฐอเมริกา ส่วนคำว่า “Spanner” จะใช้ในประเทศอังกฤษและในประเทศที่ใช้ภาษาอังกฤษแบบบริติช โดยแม้จะใช้คำเรียกต่างกัน แต่ทั้งสองคำนี้หมายถึงเครื่องมือประเภทเดียวกัน ความแตกต่างเพียงอย่างเดียวคือคำศัพท์ตามภูมิภาคเท่านั้น

ประแจ มีหลากหลายรูปแบบ เช่น ประแจปากตาย ประแจแหวน ประแจเลื่อน ประแจบล็อก ฯลฯ และสามารถเลือกใช้งานได้ตามลักษณะของน็อตหรือพื้นที่ที่ทำงาน เช่น พื้นที่แคบ พื้นที่ที่ต้องการแรงบิดสูง หรืองานที่ต้องเปลี่ยนขนาดน็อตบ่อย ๆ การเข้าใจคำว่า “ประแจ” ในบริบทของชื่อเรียกและหน้าที่การใช้งาน จึงเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญในการเรียนรู้เรื่องเครื่องมือช่างอย่างมีระบบ

น็อต (Nut)

ชิ้นส่วนโลหะขนาดเล็กที่มักมีลักษณะเป็นรูปหกเหลี่ยมภายนอก ซึ่งช่วยให้สามารถใช้ ประแจ จับหมุนได้สะดวก โดยภายในของน็อตจะมีเกลียวเพื่อให้สามารถจับยึดกับสลักเกลียว (Bolt) ได้อย่างแน่นหนา บางประเภทอาจมีรูปทรงพิเศษ เช่น ทรงกลมหรือทรงเหลี่ยมแบบอื่นขึ้นอยู่กับลักษณะการใช้งาน น็อตถูกออกแบบให้ทำงานร่วมกับสลักเกลียวในการยึดชิ้นงานสองชิ้นหรือมากกว่านั้นเข้าด้วยกัน โดยอาศัยแรงเสียดทานของเกลียว การกดระหว่างผิวสัมผัส และบางครั้งอาจมีการใช้แหวนรองหรือวัสดุยึดเกลียวเพิ่มเติมเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการยึดจับ น็อตมีหลากหลายขนาด มาตรฐาน และวัสดุ เช่น เหล็กชุบซิงค์ สแตนเลส หรือทองเหลือง ซึ่งต้องเลือกใช้ให้เหมาะสมกับลักษณะของงาน เช่น งานโครงสร้าง งานเครื่องยนต์ หรืองานเครื่องใช้ภายในบ้าน

สลักเกลียว (Bolt)

แท่งโลหะที่มีลักษณะเป็นทรงกระบอกยาว โดยมีเกลียวตลอดความยาวบางส่วนหรือทั้งหมด เพื่อให้สามารถสอดผ่านรูของชิ้นงานต่าง ๆ แล้วใช้น็อตขันประกบที่ปลายอีกด้านหนึ่งในการยึดชิ้นงานเข้าด้วยกันอย่างมั่นคง สลักเกลียวมีหัวที่ออกแบบมาหลากหลาย เช่น หัวหกเหลี่ยม หัวกลม หัวแฉก เพื่อรองรับการใช้งานร่วมกับเครื่องมือประเภทต่าง ๆ เช่น ประแจ หรือไขควง

โดยทั่วไปสลักเกลียวมักใช้ในงานที่ต้องการความแข็งแรง เช่น งานโครงสร้างเหล็ก งานเครื่องยนต์ หรือการยึดชิ้นส่วนในงานกลึง งานช่างกล ส่วนวัสดุที่ใช้ผลิตสลักเกลียวมักเป็นโลหะชนิดต่าง ๆ เช่น เหล็กกล้า สแตนเลส หรือโลหะผสมชนิดพิเศษในงานที่ต้องการทนความร้อนหรือการกัดกร่อน นอกจากนี้ สลักเกลียวยังมีมาตรฐานต่าง ๆ ที่ควรทราบ เช่น DIN, ISO, JIS เพื่อให้สามารถใช้งานร่วมกับน็อตหรืออุปกรณ์อื่นได้อย่างลงตัวและปลอดภัย

แรงบิด (Torque)

แรงหมุนที่ใช้ในการขันหรือคลายน็อตให้แน่นหรือหลวม โดยแรงบิดเป็นค่าทางฟิสิกส์ที่คำนวณจากแรงที่กระทำคูณกับระยะห่างจากจุดหมุน หรือที่เรียกว่าระยะแขนงัด (lever arm) ยิ่งระยะยาว แรงที่ต้องใช้ก็จะน้อยลง ในทางปฏิบัติ แรงบิดจะมีผลโดยตรงต่อความแน่นของการยึดชิ้นส่วนด้วยน็อตและสลักเกลียว หากใช้แรงบิดมากเกินไป อาจทำให้เกลียวน็อตเสียหายหรือขาดได้ แต่ถ้าใช้แรงบิดไม่พอ ชิ้นงานอาจหลุดหรือคลายออกได้ในภายหลัง

แรงบิดมีหน่วยวัดตามระบบเมตริกคือ นิวตันเมตร (Nm) และในระบบอังกฤษคือ ฟุต-ปอนด์ (ft-lbs) หรือบางครั้งอาจเห็นเป็นปอนด์-นิ้ว (in-lbs) ขึ้นอยู่กับลักษณะงาน เช่น งานเครื่องยนต์มักใช้ ft-lbs ขณะที่งานอิเล็กทรอนิกส์หรืองานละเอียดใช้ in-lbs การใช้ประแจปอนด์ (Torque Wrench) จะช่วยควบคุมแรงบิดให้แม่นยำตามค่าที่กำหนด เพิ่มความปลอดภัยและยืดอายุการใช้งานของชิ้นงาน

ขนาดหัวประแจ (Wrench Size)

ระบุขนาดของหัว ประแจ หรือขนาดของน็อต/สลักเกลียวที่สามารถใช้งานร่วมกันได้อย่างเหมาะสม โดยขนาดของ ประแจ นั้นสัมพันธ์กับขนาดของหัวน็อตที่ต้องการหมุน ซึ่งสามารถแบ่งได้เป็นสองระบบหลัก คือ ระบบเมตริก (เช่น 8 มม., 10 มม., 14 มม.) ที่นิยมใช้ในประเทศไทยและยุโรป และระบบนิ้ว (เช่น 1/4 นิ้ว, 3/8 นิ้ว, 1/2 นิ้ว) ซึ่งนิยมในสหรัฐอเมริกา ขนาดเหล่านี้จะถูกระบุไว้บนตัว ประแจ อย่างชัดเจน เพื่อให้สามารถเลือกใช้ได้ถูกต้องและลดความเสี่ยงต่อการสึกหรอหรือหลุดมือขณะใช้งาน

นอกจากนี้ ขนาดหัว ประแจ ยังส่งผลต่อแรงที่สามารถส่งผ่านไปยังน็อตได้ เช่น ประแจ ขนาดใหญ่สามารถรองรับแรงบิดได้มากกว่า จึงเหมาะกับงานหนักหรืองานที่ต้องการความแน่นสูง ในขณะที่ ประแจ ขนาดเล็กเหมาะกับพื้นที่แคบหรืองานละเอียด เช่น งานอิเล็กทรอนิกส์หรือเครื่องใช้ภายในบ้าน ดังนั้น การเลือกขนาด ประแจ อย่างถูกต้องจึงถือเป็นปัจจัยสำคัญในการทำงานที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัย

คำศัพท์จำแนกตามประเภทของ ประแจ

ประแจแหวน (Box Wrench / Ring Spanner)

มีหัว ประแจ เป็นรูปวงแหวนปิดรอบด้าน ซึ่งสามารถครอบคลุมหัวน็อตได้อย่างเต็มที่ ทำให้สามารถออกแรงบิดได้สูงและมั่นคง เหมาะสำหรับการใช้งานที่ต้องการความแน่นหนา และช่วยลดโอกาสที่ ประแจ จะลื่นหลุดระหว่างการขันน็อต หัวแหวนมักจะมีฟันภายในที่ออกแบบมาให้จับกับหัวน็อตหลายเหลี่ยม (เช่น หัวน็อตหกเหลี่ยม) ได้แนบแน่นมากยิ่งขึ้น ประแจ ประเภทนี้เหมาะกับงานซ่อมบำรุงทั่วไป งานยานยนต์ หรืองานเครื่องกลที่ต้องการแรงขันสูงในพื้นที่ที่มีข้อจำกัดในการเคลื่อนไหว

ประแจปากตาย (Open-End Wrench)

หัวประแจเปิดทั้งสองด้าน มักเป็นรูปทรงตัวยู (U-shape) ซึ่งสามารถสอดเข้ากับหัวน็อตได้อย่างรวดเร็วโดยไม่ต้องยก ประแจ ออกจากหัวน็อตทุกครั้ง เหมาะสำหรับการใช้งานในพื้นที่ที่จำกัด หรือเมื่อต้องการขันน็อตในตำแหน่งที่ไม่มีทางเข้าถึงแบบตรง เช่น มุมแคบหรือบริเวณที่มีสิ่งกีดขวาง ประแจปากตายช่วยให้ทำงานได้อย่างรวดเร็ว แต่การยึดเกาะกับหัวน็อตอาจไม่แน่นหนาเท่ากับประแจแหวน ดังนั้นควรเลือกใช้งานในกรณีที่ไม่ต้องใช้แรงบิดมาก

ประแจปากตายมักมีขนาดต่างกันในแต่ละด้าน เช่น ด้านหนึ่ง 10 มม. อีกด้าน 12 มม. ซึ่งช่วยให้ผู้ใช้งานสามารถปรับเปลี่ยนการใช้งานได้อย่างคล่องตัวภายในชิ้นเดียว นอกจากนี้ยังมีแบบปากเฉียง เพื่อให้สามารถหมุนในพื้นที่แคบและมีข้อจำกัดในการหันหัวประแจได้สะดวกยิ่งขึ้น

ประแจเลื่อน (Adjustable Wrench / Monkey Wrench)

สามารถปรับขนาดของปากประแจได้ตามต้องการด้วยกลไกการหมุนเกลียวหรือเลื่อนฟันภายใน ซึ่งช่วยให้ใช้งานได้กับน็อตหลายขนาดโดยไม่จำเป็นต้องพกพาประแจหลายตัว เหมาะอย่างยิ่งสำหรับช่างที่ต้องทำงานนอกสถานที่หรืองานที่ต้องเปลี่ยนขนาดน็อตบ่อยครั้ง โดยเฉพาะในงานซ่อมรถ งานติดตั้งท่อ หรือแม้แต่งานประปาภายในบ้าน

ประแจเลื่อนมีขนาดหลายแบบ เช่น ขนาดเล็กสำหรับงานในพื้นที่แคบ หรือขนาดใหญ่สำหรับงานหนัก โดยทั่วไปจะมีมาตรวัดขนาดปาก ประแจ อยู่ด้านข้างเพื่อช่วยให้ตั้งค่าขนาดได้แม่นยำขึ้น อย่างไรก็ตาม จุดอ่อนของประแจเลื่อนคือความแน่นหนาในการจับยึดอาจไม่เท่าประแจแบบเฉพาะขนาด จึงไม่เหมาะกับงานที่ต้องใช้แรงบิดสูงมาก เพราะอาจทำให้หลุดหรือบิ่นได้หากใช้งานไม่ถูกต้อง

ประแจปอนด์ (Torque Wrench)

เครื่องมือที่ออกแบบมาเพื่อควบคุมแรงบิด (Torque) อย่างแม่นยำในการขันหรือคลายน็อต โดยสามารถตั้งค่าระดับแรงบิดที่ต้องการได้ตามค่าที่กำหนดไว้ล่วงหน้า ซึ่งจะช่วยลดความเสี่ยงในการขันแน่นเกินไปจนทำให้เกลียวน็อตหรือสลักเกลียวเสียหาย หรือขันหลวมเกินไปจนเกิดการคลายตัวในภายหลัง ประแจปอนด์จึงเป็นอุปกรณ์สำคัญในงานที่ต้องการความแม่นยำสูง เช่น งานประกอบเครื่องยนต์ งานติดตั้งอุปกรณ์ไฟฟ้าแรงสูง หรืองานเครื่องกลละเอียดที่เกี่ยวข้องกับแรงเสียดทานและความปลอดภัย

ประแจปอนด์มีหลายประเภท เช่น แบบคลิก (Click Type) ที่จะมีเสียงคลิกเมื่อถึงแรงบิดที่กำหนด, แบบดิจิทัล (Digital Type) ที่แสดงค่าบนหน้าจอ LCD และสามารถตั้งเตือนได้ หรือแบบคานงอ (Beam Type) ซึ่งแสดงแรงบิดผ่านการโค้งของแถบบอกค่า ผู้ใช้งานต้องเลือกประเภทให้เหมาะสมกับลักษณะงาน และควรมีการสอบเทียบ (Calibration) อย่างสม่ำเสมอ เพื่อให้ค่าที่อ่านได้ยังคงความแม่นยำอยู่ตลอดเวลา

ประแจบล็อก (Socket Wrench)

เป็น ประแจ ที่มีลักษณะเฉพาะคือสามารถถอดเปลี่ยนหัวบล็อก (Socket) ได้ตามขนาดของน็อตหรือสลักเกลียวที่ต้องการใช้งาน โดยหัวบล็อกมีทั้งแบบหกเหลี่ยม สี่เหลี่ยม ดาว หรือแบบพิเศษอื่น ๆ เพื่อรองรับงานที่หลากหลาย ใช้งานร่วมกับด้ามขันประเภทต่าง ๆ เช่น ด้ามฟรี (Ratchet Handle) ที่มีระบบฟันเฟืองช่วยให้สามารถหมุนในพื้นที่แคบโดยไม่ต้องยกมือ ด้ามขันปอนด์ (Torque Wrench) เพื่อควบคุมแรงบิดอย่างแม่นยำ หรือด้ามข้ออ่อนสำหรับเข้าถึงพื้นที่ที่ไม่สามารถใช้ด้ามตรงได้

ประแจบล็อกเหมาะกับงานที่ต้องการขันหรือคลายน็อตจำนวนมากอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ เช่น งานเครื่องยนต์ งานติดตั้งเครื่องจักร หรืองานโครงสร้างที่ต้องการแรงขันสม่ำเสมอ ข้อดีคือความหลากหลายในการใช้งานและความเร็วในการหมุน ข้อควรระวังคือควรเลือกหัวบล็อกให้ตรงกับขนาดของน็อตอย่างพอดี เพื่อป้องกันการสึกหรอของหัวบล็อกหรือน็อตในระยะยาว

ประแจหกเหลี่ยม (Hex Key / Allen Wrench)

เป็นแท่งเหล็กรูปทรงหกเหลี่ยม มีทั้งแบบแท่งตรงรูปตัว L และแบบตัว T ซึ่งออกแบบมาให้สอดเข้าไปในรูหกเหลี่ยมที่อยู่ภายในหัวน็อตหรือสกรู โดยการจับยึดจากด้านใน ทำให้สามารถถ่ายแรงบิดได้อย่างมีประสิทธิภาพ เหมาะสำหรับงานที่ต้องการความแม่นยำในการขัน เช่น งานประกอบเฟอร์นิเจอร์ งานติดตั้งเครื่องจักรขนาดเล็ก หรือชิ้นส่วนอิเล็กทรอนิกส์ที่มีพื้นที่แคบและไม่สามารถใช้ประแจชนิดอื่นได้

ประแจหกเหลี่ยม หรือที่หลายคนเรียกกันว่า “ประแจอัลเลน” (Allen Wrench) มักมาพร้อมกับสินค้าประกอบเอง เช่น โต๊ะ เก้าอี้ หรือชั้นวางของจากโรงงาน เนื่องจากใช้งานง่าย น้ำหนักเบา และสามารถให้แรงบิดที่เพียงพอกับขนาดงาน นอกจากนี้ ยังมีแบบหัวบอล (Ball End) ที่ช่วยให้สามารถขันในมุมเอียงได้ประมาณ 25 องศา เพิ่มความสะดวกในพื้นที่จำกัดอีกด้วย

คำศัพท์เกี่ยวกับชิ้นส่วนและการทำงานของ ประแจ

ปากประแจ (Jaw)

บริเวณที่จับหรือยึดหัวน็อต/สลักเกลียว ซึ่งเป็นส่วนสำคัญของ ประแจ ที่ทำหน้าที่ถ่ายแรงบิดจากมือผู้ใช้งานไปยังชิ้นงาน ปากประแจมีทั้งแบบเปิด (ในประแจปากตายหรือประแจเลื่อน) และแบบปิดเป็นวงแหวน (ในประแจแหวน) โดยแบบแหวนจะให้แรงจับแน่นกว่าและลดความเสียหายที่อาจเกิดกับหัวน็อต ส่วนแบบเปิดจะสะดวกในการใช้งานซ้ำในพื้นที่แคบหรือเมื่อไม่สามารถเข้าถึงได้รอบด้าน

ด้ามจับ (Handle)

ส่วนที่ผู้ใช้งานจับถือขณะหมุนหรือออกแรงกับ ประแจ ด้ามจับอาจมีลักษณะตรง โค้ง หรือมีฉนวนกันไฟฟ้าในบางประเภทเพื่อความปลอดภัย มีทั้งแบบยาวสำหรับแรงบิดสูง และแบบสั้นสำหรับพื้นที่จำกัด บางรุ่นออกแบบตามหลักสรีรศาสตร์เพื่อความสบายในการใช้งานเป็นเวลานาน

กลไกฟันเฟือง (Ratchet Mechanism)

กลไกที่อยู่ภายในด้ามจับของประแจบล็อกหรือด้ามฟรี มีหน้าที่ช่วยให้สามารถหมุนได้ในทิศทางเดียว โดยไม่จำเป็นต้องยก ประแจ ออกจากน็อตทุกครั้ง ทำให้ทำงานในพื้นที่แคบได้สะดวกและรวดเร็วขึ้น สามารถสลับทิศทางการหมุนได้ด้วยสวิตช์บนตัวด้าม มักพบในประแจบล็อกหรือด้ามฟรีเป็นหลัก

สลักล็อกหัวบล็อก (Socket Lock)

ระบบที่ช่วยยึดหัวบล็อกให้แน่นกับด้าม ประแจ ป้องกันไม่ให้หัวบล็อกหลุดหล่นระหว่างใช้งาน ซึ่งอาจเกิดอันตรายหรือทำให้การทำงานหยุดชะงัก กลไกนี้มักเป็นแบบลูกปืนสปริงหรือสลักแบบปุ่มกดที่ต้องกดเพื่อเปลี่ยนหัวบล็อกได้ เพิ่มความปลอดภัยและความมั่นใจในการใช้งาน

หัวบล็อก (Socket Head)

หัวของ ประแจ ที่สามารถถอดเปลี่ยนได้ตามขนาดของน็อตหรือสลักเกลียว มีให้เลือกหลายขนาดและรูปทรง เช่น หัวหกเหลี่ยม หัวสี่เหลี่ยม หัวดาว (Torx) หรือหัวพิเศษสำหรับงานเฉพาะทาง หัวบล็อกผลิตจากวัสดุที่แข็งแรง เช่น โครมวานาเดียมหรือเหล็กกล้า เพื่อให้ทนต่อแรงบิดสูง เหมาะสำหรับใช้งานกับประแจบล็อกและด้ามขันหลายประเภท

หน่วยวัดและคำศัพท์เกี่ยวกับขนาด ประแจ

มิลลิเมตร (mm)

หน่วยวัดระบบเมตริกที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในประเทศไทยและประเทศในกลุ่มยุโรป ขนาดของ ประแจ และหัวน็อตจะระบุเป็นมิลลิเมตร เช่น 8 มม., 10 มม., 13 มม. เป็นต้น โดยเหมาะสำหรับงานทั่วไปในภาคอุตสาหกรรมหรือในครัวเรือน ความละเอียดของระบบเมตริกช่วยให้สามารถเลือกใช้ ประแจ ได้พอดีกับขนาดของหัวน็อต ทำให้ลดการสึกหรอและการลื่นของประแจขณะใช้งาน

นิ้ว (Inch)

หน่วยวัดระบบอเมริกันหรือที่เรียกว่าระบบอิมพีเรียล (Imperial) โดยใช้หน่วยเป็นนิ้ว เช่น 1/2″, 3/8″, 5/16″ เป็นต้น นิยมใช้ในสหรัฐอเมริกาและประเทศที่ได้รับอิทธิพลทางเทคนิคจากอเมริกัน ชิ้นงานหรืออุปกรณ์บางประเภท เช่น เครื่องจักรหรือรถยนต์นำเข้า อาจใช้หัวน็อตระบบนิ้ว ซึ่งต้องใช้ ประแจ ที่มีหน่วยนิ้วโดยเฉพาะ การใช้ผิดระบบอาจทำให้ขันไม่แน่นหรือเกิดความเสียหายกับหัวน็อตได้

ขนาดสากล (Standard Size)

หมายถึงขนาดของเครื่องมือหรือชิ้นส่วนที่ได้รับการรับรองจากองค์กรมาตรฐาน เช่น ANSI (American National Standards Institute), DIN (Deutsches Institut für Normung จากเยอรมัน) และ JIS (Japanese Industrial Standards จากญี่ปุ่น) โดยขนาดสากลเหล่านี้ช่วยให้ผู้ใช้งานสามารถเลือก ประแจ หรือหัวบล็อกที่สามารถใช้งานร่วมกันได้แม้อยู่คนละประเทศ และช่วยสร้างความมั่นใจในเรื่องความแม่นยำ ความปลอดภัย และคุณภาพของเครื่องมือ

คำศัพท์เกี่ยวกับการใช้งานและเทคนิค

ขัน (Tighten)

การหมุนเพื่อให้หัวน็อตแน่นขึ้น โดยมักหมุนตามเข็มนาฬิกา การขันที่เหมาะสมควรใช้แรงบิดที่พอดีตามที่ผู้ผลิตกำหนด โดยเฉพาะในงานที่มีความละเอียด เช่น เครื่องยนต์ หรือชิ้นส่วนไฟฟ้า การขันแน่นเกินไปอาจทำให้เกลียวน็อตเสียหายหรือวัสดุแตกหักได้

คลาย (Loosen)

การหมุนเพื่อให้หัวน็อตหลุดหรือคลายออก มักหมุนทวนเข็มนาฬิกา การคลายต้องใช้แรงในระดับที่เหมาะสมและใช้งาน ประแจ ที่พอดีกับหัวน็อตเพื่อป้องกันการลื่นหรือขอบหัวน็อตเสียหาย โดยเฉพาะในกรณีที่น็อตมีการขึ้นสนิมหรือติดแน่นเป็นเวลานาน

แรงบิดสูงสุด (Maximum Torque)

แรงหมุนสูงสุดที่ ประแจ สามารถรับได้ก่อนที่จะเกิดความเสียหายต่อเครื่องมือ เช่น ด้ามหัก หัวปากบิด หรือกลไกภายในเสีย ค่านี้มักระบุไว้ในสเปคของ ประแจ แต่ละรุ่น โดยเฉพาะในประแจปอนด์หรือประแจเลื่อน การใช้ ประแจ เกินแรงบิดสูงสุดอาจก่อให้เกิดอันตรายและลดอายุการใช้งานของเครื่องมือ

การขันแบบข้าม (Criss-cross Tightening)

เทคนิคการขันน็อตแบบไขว้ เช่น ขันน็อตล้อรถยนต์โดยเริ่มจากน็อตฝั่งตรงข้ามกัน แล้วจึงสลับไปที่อีกคู่หนึ่ง ช่วยให้แรงกระจายสม่ำเสมอ ลดการบิดตัวหรือความเครียดที่สะสมเฉพาะจุด เทคนิคนี้มักใช้กับการติดตั้งฝาสูบ ล้อแม็ก หรืออุปกรณ์ที่ต้องการความสมดุลสูง

ปรับจูน (Calibration)

การตั้งค่าความแม่นยำของเครื่องมือที่ใช้ควบคุมแรงบิด เช่น ประแจปอนด์ โดยต้องนำไปสอบเทียบกับเครื่องมือมาตรฐานเพื่อให้ได้ค่าที่ถูกต้องและเชื่อถือได้ การสอบเทียบควรทำเป็นระยะ เช่น ทุก 6 เดือน หรือหลังจากใช้งานหนัก เพื่อคงประสิทธิภาพของเครื่องมือ และเป็นไปตามมาตรฐานอุตสาหกรรม

ยี่ห้อ ประแจ ที่ควรรู้จักสำหรับมือใหม่

Wera – ประแจดีไซน์ทันสมัยจากเยอรมัน

Wera ขึ้นชื่อเรื่องการออกแบบที่ทันสมัยและการใช้งานที่สะดวก มีจุดเด่นที่ระบบจับยึดหัวน็อตอย่างแน่นหนา และด้ามจับที่ออกแบบตามหลักสรีรศาสตร์ ทำให้สามารถใช้งานได้นานโดยไม่เมื่อยมือ นอกจากนี้ยังมีนวัตกรรมพิเศษ เช่น ประแจชนิด Zyklop และ Joker ที่รวมฟังก์ชันหลายอย่างไว้ในตัวเดียว

Knipex – แม้เด่นเรื่องคีม แต่ประแจรุ่นปรับอัตโนมัติของแบรนด์นี้น่าจับตา

Knipex เป็นที่รู้จักในฐานะแบรนด์คีมชั้นนำ แต่ในกลุ่มเครื่องมือประเภท ประแจ Knipex ก็มีรุ่นที่น่าสนใจ เช่น ประแจ ปรับอัตโนมัติ (Adjustable Pliers Wrench) ที่ใช้งานได้ทั้งจับ บีบ และขันน็อตในตัวเดียวกัน เหมาะกับช่างที่ต้องการความรวดเร็วและยืดหยุ่นในการทำงาน

สรุป

การเข้าใจคำศัพท์เกี่ยวกับ “ประแจ” ถือเป็นพื้นฐานสำคัญที่ช่างมือใหม่ไม่ควรมองข้าม เพราะจะช่วยให้สามารถเลือกใช้เครื่องมือได้ถูกต้อง ปลอดภัย และทำงานได้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น เมื่อเข้าใจคำศัพท์เหล่านี้แล้ว การพูดคุยหรือสั่งซื้อ ประแจ ก็จะไม่สับสน และยังช่วยให้สามารถพัฒนาทักษะงานช่างได้อย่างรวดเร็วอีกด้วย