ไดอัลเกจ ค้าง สเกลเพี้ยน แก้ไขยังไง ให้กลับมาเจ๋งเหมือนเดิม

ลองจินตนาการตามเราดูครับ…คุณกำลังกลึงงานชิ้นสุดท้ายที่ต้องส่งลูกค้าพรุ่งนี้เช้า ทุกอย่างกำลังไปได้สวย ค่าพิกัด เหลืออีกแค่นิดเดียว หยิบ ไดอัลเกจ (Dial Gauge) ตัวเก่งออกมา แปะฐานแม่เหล็กดังกริ๊ก… เลื่อนหัววัดเข้าไปสัมผัสชิ้นงาน เข็มหมุนติ้วๆ อย่างนุ่มนวล… แต่แล้ว! จังหวะที่คุณถอยมีดกลึงออกมาวัดซ้ำ เข็มมันไม่กลับที่เดิม!

คุณใช้นิ้วเคาะกระจกเบาๆ ก๊อกๆ… เข็มกระดิกนิดนึงแล้วก็นิ่งสนิท ทั้งที่แกนวัดถอยออกมาแล้ว แต่เข็มยังค้างอยู่ที่เลข 10 สเกลเพี้ยนไปหมด ความเย็นเฉียบเริ่มเกาะกุมหัวใจ ไม่ใช่เพราะอากาศหนาว แต่เพราะรู้ว่าเครื่องมือวัดที่แม่นยำที่สุดในมือคุณ เข้าให้แล้ว

มาทำความรู้จัก ไดอัลเกจ กันก่อน

ก่อนที่เราจะไปรื้อมัน เราต้องเข้าใจก่อนว่าข้างในกล่องเหล็กกลมๆ นี้มันทำงานยังไง ทำไมช่างกลึง ช่างแม่พิมพ์ หรือแผนก QC ถึงขาดมันไม่ได้? จากมุมมองคนใช้งานจริง ผมมักจะเปรียบเทียบ ไดอัลเกจ ว่าเป็น “ล่ามแปลภาษา” ครับ มันทำหน้าที่แปลภาษา “การเคลื่อนที่แนวเส้นตรง” (Linear Motion) ของแกนวัด ให้กลายเป็นภาษา “การหมุน” (Rotary Motion) ที่เราอ่านค่าได้บนหน้าปัด

ข้างในนั้นไม่ได้มีวงจรอิเล็กทรอนิกส์ซับซ้อน (ถ้าไม่ใช่รุ่น Digital) แต่มันคือ จักรกลบริสุทธิ์ (Pure Mechanical) ล้วนๆ ประกอบด้วย 3 หัวใจหลัก

• Rack & Pinion (เฟืองสะพานและเฟืองขับ) พระเอกของงาน แกนสปินเดิล (Spindle) ที่เราเห็นยืดๆ หดๆ นั้น ด้านในจะมีฟันเฟืองละเอียดซ่อนอยู่ (Rack) ขบกับเฟืองตัวเล็ก (Pinion) เพื่อแปลงแรงกดให้เป็นการหมุน
• Gear Train (ชุดเกียร์ทด) เหมือนเกียร์รถยนต์ครับ ทำหน้าที่ขยายสเกล การขยับเพียงนิดเดียวของแกน (เช่น 0.01 มม.) ต้องถูกขยายให้เข็มยาวกวาดไปได้กว้างๆ เพื่อให้อ่านง่าย
• Hairspring (สปริงลาน): นี่คือ “นางเอกผู้ปิดทองหลังพระ” สปริงก้นหอยเล็กๆ บางเฉียบยิ่งกว่าเส้นผม ทำหน้าที่ดึงรั้งเฟืองให้ตึงตลอดเวลา เพื่อกำจัดสิ่งที่เรียกว่า “Backlash” หรือระยะรุนของเฟือง ถ้าไม่มีเจ้านี้ เข็มจะสั่นระริกและวัดค่าไม่ได้เลย

“คุณเคยทำ ไดอัลเกจ ตกไหม? เสียงตอนมันกระแทกพื้นคอนกรีตคือเสียงที่บีบหัวใจที่สุด สาเหตุที่มันพังง่ายเพราะไอ้เจ้าเฟือง Rack & Pinion นี่แหละครับ ถ้ากระแทกแรงๆ ฟันเฟืองอาจจะ ‘ขบ’ หรือ ‘บิ่น’ ทำให้เข็มสะดุดตรงจุดเดิมตลอดกาล”

แยกแยะอาการของ ไดอัลเกจ 

จากประสบการณ์ที่เราเคยรื้อ ไดอัลเกจ มานับร้อยตัว อาการเสียแบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ ซึ่งวิธีการรักษานั้นต่างกันราวฟ้ากับเหว

อาการ แกนฝืด/เข็มค้าง ของ ไดอัลเกจ

• อาการ: กดแกนวัดเข้าไปแล้ว แกนไม่ยอมดีดกลับ หรือดีดกลับมาช้าๆ เหมือนคนขี้เกียจ หรือบางทีค้างเติ่งอยู่กลางทาง ต้องเอามือไปดึงมันออกมา
• ความรุนแรง: (ซ่อมง่าย ได้ผล 90%)
• สาเหตุ: 99% เกิดจาก “ความสกปรก” ครับ น้ำมันหล่อเย็น (Coolant) ที่ผสมกับฝุ่นโลหะ เข้าไปจับตัวเป็นยางเหนียวๆ เกาะที่แกนสปินเดิล

อาการ สเกลเพี้ยน/เข็มกระโดด ของ ไดอัลเกจ

• อาการ: วัดชิ้นงานมาตรฐาน (Gauge Block) 10.00 มม. อ่านได้ตรง แต่พอกดเลยไปแล้วปล่อยกลับมาวัดที่เดิม ดันอ่านได้ 10.05 มม. หรือเข็มมีอาการสั่นๆ ไม่นิ่ง
• ความรุนแรง:(งานหยาบ อาจต้องซื้อใหม่)
• สาเหตุ: เฟืองภายในสึกหรอ, แกนคด (Spindle Bent), หรือแฮร์สปริงล้า/พันกัน

เราจะเน้นไปที่การแก้ปัญหา “แกนฝืด” และ “ทำความสะอาดภายใน” ซึ่งเป็นเคสที่เจอบ่อยที่สุดและคุ้มค่าที่จะซ่อมครับ

ปฏิบัติการ “ล้างไพ่” ไดอัลเกจ

เตรียมโต๊ะทำงานให้โล่ง ปูด้วยผ้านุ่มๆ สีขาว (เพื่อจะได้เห็นชิ้นส่วนเล็กๆ ชัดๆ) เปิดไฟให้สว่าง แล้วเตรียมเครื่องมือตามนี้

• ไขควงปากแบนขนาดเล็ก (Jeweler’s Screwdriver)
• คีมปากแหลม (Tweezers)
• น้ำมันเบนซินขาว (Lighter Fluid) หรือ Alcohol Isopropyl 99%
• กระดาษเช็ดเลนส์ (Lens Tissue) หรือผ้าที่ไม่มีขน (Lint-free cloth)
• ห้ามมี: น้ำมันเครื่อง, จาระบี หรือ WD-40 เด็ดขาด! (เดี๋ยวจะบอกว่าทำไม)

STEP 1 ถอดชิ้นส่วน ไดอัลเกจ

เริ่มจากถอดฝาหลังของ ไดเอลเกจ ออกก่อน คุณจะเห็นกลไกภายใน ยั้วเยี้ยไปด้วยเฟืองทองเหลือง จุดวัดใจ: ระวังซีลยางกันฝุ่น (ถ้ามี) ขาด และระวังสปริงดันแกน ดีดใส่ตา! ให้ค่อยๆ ปลดสปริงออกจากขอเกี่ยวอย่างเบามือ

STEP 2 การทำความสะอาด ไดอัลเกจ

นี่คือขั้นตอนที่สำคัญที่สุด สาเหตุที่เข็มค้าง 90% อยู่ที่ “แกนสปินเดิล” 

• ดึงแกนสปินเดิลออกมา (บางรุ่นต้องถอดเข็มหน้าปัดออกก่อน ซึ่งต้องใช้เครื่องมือพิเศษ ถ้าไม่มี ให้พยายามทำความสะอาดโดยไม่ต้องถอดแกนทั้งหมด โดยการขยับแกนขึ้นลง)
• ใช้ผ้าชุบเบนซินขาว เช็ดที่แกนสปินเดิลจนสะอาดเอี่ยม
• อย่าลืมเช็ดทำความสะอาด “รูบูช” ที่ตัวเรือนด้วย ใช้ไม้จิ้มฟันพันสำลีชุบน้ำยา แหย่เข้าไปทำความสะอาด คราบเหนียวมักจะซ่อนอยู่ตรงนี้แหละ
• WD-40 “ช่างหลายคนพอเห็นแกนฝืด ก็ฉีดโซเน็กซ์ (Sonax) หรือ WD-40 อัดเข้าไป… หยุดเดี๋ยวนี้ครับ! นั่นคือการฆาตกรรมไดอัลเกจชัดๆ น้ำมันพวกนี้จะทิ้งคราบเหนียวเมื่อแห้ง และที่แย่กว่านั้น มันจะดูดฝุ่นผงเหล็กเข้ามาเกาะแกน ทำให้แกนสึกหรอเร็วกว่าเดิม ไดอัลเกจที่ดีต้องทำงานแบบแห้งสนิทเท่านั้นครับ!”

STEP 3 ตรวจสอบฟันเฝือง ไดอัลเกจ

ใช้แว่นขยายส่องดูฟันเฟือง (Rack) บนแกนสปินเดิล

• มีเศษผงเล็กๆ ไปขัดร่องฟันไหม? ใช้แปรงสีฟันขนนุ่มปัดเบาๆ
• ฟันล้มไหม? ถ้าฟันล้ม (จากการตกกระแทก) ให้ใช้ตะไบเพชรอันจิ๋ว แต่งคมฟันเบาๆ (งานฝีมือขั้นเทพต้องมา) แต่ถ้าล้มเยอะ… ทำใจครับ ซื้อใหม่คุ้มกว่า

STEP 4 ประกอบร่างและจูนพลัง ไดอัลเกจ

ใส่แกนกลับเข้าไป เกี่ยวสปริงดันแกน

• ตอนใส่เข็ม (ถ้าถอดออก) ให้กดแกนวัดขึ้นมาเล็กน้อย (Pre-load) เพื่อให้แน่ใจว่าเข็มจะมีแรงดันกลับตลอดช่วงการวัด
• ลองใช้นิ้วดันแกนขึ้นสุด แล้ว “ปล่อยทันที” แกนต้องดีดกลับลงมาสุด “ปึ้ก!” แบบไม่มีสะดุด ถ้ายังค่อยๆ ไหลลงมา แสดงว่ายังล้างไม่สะอาด หรือแกนคด

มุมมองจากหน้างาน : สิ่งที่คู่มือไม่ได้บอกเกี่ยวกับ ไดอัลเกจ

เราอยากแชร์ประสบการณ์ตรงจากการใช้งานจริงบ้าง การซ่อมเป็นเรื่องปลายเหตุ แต่การดูแลรักษาและการใช้งานที่ถูกต้องคือหัวใจสำคัญ

• อย่าดีดเล่น ช่างมือใหม่ชอบหยิบ ไดอัลเกจ มา แล้วดึงแกนแล้วปล่อยให้ดีด “แป๊ะๆ” เล่น… เสียงมันเพราะดีครับ แต่ทุกครั้งที่ทำแบบนั้น เฟือง Pinion ตัวจิ๋วกำลังรับภาระกระแทกมหาศาล มันจะทำให้เฟืองขบกันไม่สนิทในระยะยาว นานๆ เข้า “เข็มจะกระโดด” ครับ
• ตำแหน่งการจับยึด เคยเจอไหมครับ? ไดอัลเกจ ใหม่แกะกล่อง แต่วัดแล้วแกนฝืด… พอดูดีๆ อ้าว! พี่แกขันล็อกที่ก้าน แน่นจนปลอกมันบีบแกนสปินเดิล

• ก้านจับของ ไดอัลเกจ ส่วนใหญ่มีขนาด 8 มม. (มาตรฐาน ISO) หรือ 3/8 นิ้ว (มาตรฐาน ANSI) การจับยึดต้องใช้หรือตัวล็อกที่พอดี ห้ามใช้สกรูจี้กดลงไปที่ก้านโดยตรงเด็ดขาด เพราะจะทำให้ก้านเบี้ยวและไปบีบแกนวัดภายใน
• น้ำมันคือศัตรู (ในกรณีนี้) ในโรงงานแมชชีนนิ่ง น้ำมันหล่อเย็น คือสิ่งที่เลี่ยงยาก แต่ไดอัลเกจ “เกลียด” น้ำมันครับ ถ้าคุณต้องใช้วัดงานเปียก แนะนำให้ซื้อรุ่น กันน้ำ (Water Proof / IP65) ไปเลย แพงกว่าหน่อย แต่คุ้มกว่าต้องมานั่งล้างทุกอาทิตย์ รุ่นธรรมดา แค่ไอน้ำมันเข้าหน้าปัด กระจกก็มัว สเกลข้างในเหลืองกรอบหมดแล้วครับ
• องศาผิด ชีวิตเปลี่ยน (Cosine Error) อีกเรื่องที่ทำให้อ่านค่าเพี้ยน คือการตั้งแกนวัด “เอียง” ครับ หัววัดไดอัลเกจ (Plunger type) ออกแบบมาให้วัดในแนวตั้งฉากกับการเคลื่อนที่ ถ้าคุณตั้งแกนเอียงไป 20 องศา ค่าที่คุณอ่านได้จะผิดไปประมาณ 6%! สูตรคือ: ค่าจริง = ค่าที่อ่านได้ x cos(มุมที่เอียง) ดังนั้น พยายามตั้งให้ตั้งฉากที่สุดเสมอครับ จะได้ไม่ต้องมานั่งกดเครื่องคิดเลข

บทสรุป : ซ่อม หรือ ซื้อ?

หลังจากที่คุณรื้อ ล้าง และประกอบกลับแล้ว ลองทดสอบดูครับ ถ้าเข็มเดินเรียบ นุ่มนวล และกลับมาที่ศูนย์เป๊ะๆ ยินดีด้วย! คุณเพิ่งประหยัดเงินบริษัท (หรือเงินตัวเอง) ไปได้หลายพันบาท และที่สำคัญ คุณได้ความภูมิใจที่ “เอาอยู่” แต่ถ้า…

• แกนคดจนดัดไม่ได้
• สนิมกินเฟืองจนแหว่ง
• กระจกแตกละเอียด หน้าปัดยุบ

การดูแลรักษา ไดอัลเกจ สะท้อนความเป็นมืออาชีพของช่างคนนั้นครับ ไดอัลเกจ ที่สะอาด เก็บในกล่องอย่างดี บอกให้รู้ว่าเจ้าของใส่ใจในรายละเอียดแค่ไหน